W elektrowni pozostały kotły dwóch typów: kotły gazowe i węglowe. Można tutaj zobaczyć kotły gazowe, zbudowane w latach 1973 i 1972 (nr 4 i nr 3). Rurociąg elektrowni został pomalowany na różne kolory, które oznaczały przepływające w nich materiały: przez rury koloru żółtego przepływał gaz, przez rury koloru zielonego — gorąca woda, przez rury koloru czerwonego — para wodna wyprodukowana w kotle parowym. Rurami koloru czarnego przepływał mazut, który wykorzystywano jako zapasowe paliwo dla elektrowni w przypadku przerwy w dostawie gazu

Jesteś wewnątrz kotła parowego, w tak zwanym palenisku. Działający kocioł parowy był całkowicie szczelny i nie miał wejścia, które widzimy dzisiaj. Wewnątrz kotła parowego panowało ciśnienie 13 atmosfer i temperatura 1400 stopni. Na ścianie widać trzy czerwone oświetlacze. Podczas pracy kotła parowego w miejscach tych lamp płonęły trzy ognie, które podgrzewały wodę przepływającą wąskimi rurami. Ciepła woda unosiła się, parowała, była ponownie zwracana do kotła parowego w celu przegrzania, a następnie podawana do turbin parowych. Para wytwarzana w kotle była wyjątkowo sucha i podgrzewana do 370 stopni Celsjusza. W kotle można również zobaczyć dwa małe okna — są to otwory rewizyjne, które pozwalały monitorować i regulować z zewnątrz proces spalania gazu. Kotły gazowo-parowe zostały zainstalowane w elektrowni po roku 1961, kiedy do Wilna doprowadzono przemysłowy gazociąg. Do tego czasu kotły parowe elektrowni były opalane węglem.

Ten kocioł parowy został zainstalowany w elektrowni jeszcze przed II wojną światową i był opalany węglem lub torfem. Do 1940 roku węgiel z wileńskiego dworca kolejowego do elektrowni był transportowany powozami konnymi. Później, specjalnie do transportu węgla, zainstalowano kolej wąskotorową. W 1944 roku, gdy do miasta zbliżała się Armia Czerwona, wycofujący się Niemcy nie zdążyli zdemontować i usunąć sprzętu, dlatego częściowo go wysadzili. Podczas wybuchu ten kocioł parowy pozostał prawie nienaruszony, dlatego nadal z niego korzystano. Kiedy elektrownia zaczęła używać gazu, ten kocioł parowy został również przystosowany do spalania nowego paliwa. To dlatego widzimy żółtą rurę otaczającą kocioł parowy.

Ponieważ ten kocioł parowy został zaprojektowany do spalania węgla kamiennego, są w nim zainstalowane drzwiczki do jego oczyszczania. Przez ten otwór pracownicy elektrowni wchodzili do kotła parowego, aby go wyczyścić. Zabetonowane obecnie dno kotła parowego było kiedyś siatką, przez którą popiół ze spalonego węgla spadał do piwnicy, a później był wyrzucany na podwórko elektrowni. Warunki pracy podczas czyszczenia kotła nie były komfortowe: nawet w wystudzonym kotle parowym panowała temperatura około 100 stopni Celsjusza, a ponadto był on mocno zanieczyszczony sadzą i czadem.

Kolejną ważną częścią kotła parowego jest ekonomizer. Ogrzewał on wodę wpływającą do kotła parowego z 20-25 stopni do 90-100 stopni Celsjusza. Robiono to ze względów ekonomicznych — im cieplejsza woda dostaje się do kotła parowego, tym mniej energii potrzeba do podgrzania pary do odpowiedniej temperatury. Sam ekonomizer był ogrzewany przez gorący dym wydobywający się z kotła parowego.

Model głównego planu miasta Wilna, który został wykonany w 1980 roku pokazuje, w jaki sposób ówcześni architekci postrzebali rozwój miasta Wilna do 2000 roku. Architekt Augis Gučas był odpowiedzialny za skonstruowanie modelu, a Algimantas Nasvytis, Vytautas Edmundas Čekanauskas oraz rodzina architektów Leckas przedstawiali mu pomysły na wizję Wilna. Skonstruowanie modelu zajęło prawie 5 miesięcy, a w tym okresie pracowało nad nim od 9 do 14 osób. Prace były skomplikowane, brakowało materiałów i czasu, co spowodowało, że model nie został dokończony: brakuje dzielnic Antokola i Żyrmun oraz ulicy Kalvariju.Zwróć uwagę na półwysep Wilii — jest to ambitny projekt parku wodnego, stworzony przez braci Nasvyčiai. Według tego projektu na terenie tym musiałyby zostać wykopane dwa baseny z fontannami oraz system kaskady wodnej do letnich kąpieli na skraju jednego z basenów. Z tego projektu zrezygnowano, a znacznie później, w roku 1995, zbudowano tylko Biały Most. Większość projektów tego modelu nigdy nie zostało niezrealizowane

Fresk „Architekci” stworzył w 1986 roku artysta Rimas Jonušas, dla Wileńskiego Zarządu Architektury (obecnie Wydział Rozwoju Miasta). Była to jego praca dyplomowa podczas studiów w ówczesnym Litewskim Państwowym Instytucie Sztuki (obecnie Wileńska Akademia Sztuki). Nad malowaniem twarzy postaci historycznych przedstawionych na fresku pracowali tacy artyści jak Gitenis Umbrasas, Arūnas Jonikas. Fresk przedstawia wybitnych ówczesnych architektów, w tym braci Nasvyčiai, Vytautasa Brėdikisa, Birutė Kasperavičienė i Vytautasa Edmundasa Čekanauskasa. W 2009 roku fresk został przeniesiony do Muzeum Energetyki i Techniki.

Spójrz na historyczne zdjęcia elektrowni, umieszczone na ścianach powyżej. Zdjęcie wiszące nad schematem pracy elektrowni wykonane zostało w czwartym dziesięcioleciu XX wieku. W okresie międzywojennym Elektrownia Miejska w Wilnie była znaczącym symbolem miasta. Fotografia pokazuje przystań wodną na rzece i zacumowane przy niej łodzie. Podczas przebudowy, kompleks elektrowni uzupełniono czteropiętrowym budynkiem rozdzielnicy wysokiego napięcia. Po zbudowaniu elektrowni cały teren uporządkowano — naturalne nabrzeże wyłożono kamieniami, a nową ulicę Žvejų obsadzono drzewami. Później drzewa te pełniały również funkcję maskującą. Na środkowym zdjęciu widać szwajcarską turbinę parową Brown-Boveri o mocy 1800 kW. W dniu 6 października 1926 roku, właśnie w tej sali, została ona poświęcona. Uruchomienie turbiny zapoczątkowało poważną przebudowę całego kompleksu elektrowni. Niestety wojna przerwała realizację planów rozwojowych. Cieszy fakt, że pokazany na zdjęciu turbogenerator obecnie nadal zdobi salę turbin elektrowni. Na zdjęciu za turbogeneratorem Brown-Boveri widać stary silnik parowy i ozdobny mostek panelu sterowania.

Para wytwarzana w kotle parowym była podawana do turbin parowych. Można tu zobaczyć otwartą turbinę parową i część zachowanych wewnątrz niej łopatek turbiny. Obok turbiny znajduje się generator prądu, w którym była wytwarzana energia elektryczna. Do turbiny była doprowadzana sucha para o temperaturze 370 stopni Celsjusza przy ciśnieniu 12-15 atmosfer, która obracała łopatki turbiny. W tej turbinie niektóre łopatki zostały odcięte, ponieważ gdy elektrownia zaprzestała wytwarzania energii elektrycznej, nie było potrzeby obracania generatora. Na dnie turbiny widoczne są szerokie otwory, którymi, po obróceniu łopatek rurowych i utracie całej swej energii, para schodziła do kondensatora pary w piwnicy i ponownie zamieniała się w wodę. Kolejny element turbogeneratora to generator, który jest połączony z turbiną parową. Generator składa się z przewodnika oraz z magnesów, które wytwarzają wewnątrz pole magnetyczne. W generatorze tym wykorzystana jest masywna cewka z drutu miedzianego, która służy jako przewodnik. Gdy przewodnik obraca się w polu magnetycznym, elektrony w przewodniku zaczynają poruszać się w jednym kierunku i wytwarzają w ten sposób energię elektryczną. Energia elektryczna z generatora kierowana jest do transformatora, w którym zmieniane jest napięcie, a z transformatora energia dostarczana jest do odbiorców. Energia elektryczna była dostarczana do miast przez 7 różnych linii, które były kontrolowane z panelu sterowania elektrownią.

Widzisz przed sobą model elektrowni jądrowej Ignalina, który był wykonany w 1980 roku. W 1974 rozpoczęły się prace przygotowawcze do budowy elektrowni, a 31 grudnia 1983 roku zaczęła ona działać. W tym czasie działające tam reaktory RBMK-1500 były najpotężniejszymi na świecie i znalazły się nawet w Księdze Rekordów Guinnessa. W sumie dla elektrowni zaplanowano cztery bloki, ale z powodu wypadku w Czarnobylu w 1986 roku, zbudowano tylko dwa. Zgodnie z umowami międzynarodowymi, w roku 2009, po 26 latach działania, elektrownia została wycofana z eksploatacji. W tym okresie elektrownia wytworzyła 308 miliardów kilowatogodzin energii elektrycznej.

Na wprost przed sobą widzisz model elektrowni szczytowo-pompowej Kruonis. Jest to jedyna tego rodzaju elektrownia w krajach bałtyckich. Budowa elektrowni rozpoczęła się w roku 1984, a do użytku obiekt został oddany w roku 1992. Elektrownia szczytowo-pompowa Kruonis została zaprojektowana w celu zrównoważenia wytwarzania energii oraz zapobiegania i eliminacji wypadków w systemie energetycznym. Elektrownia zapewnia awaryjną rezerwę wtórną dla litewskiego systemu elektroenergetycznego. Gdy obciążenie systemu energetycznego jest niskie i występuje dużo taniej nadwyżki energii (na przykład w nocy), agregaty elektrowni szczytowo-pompowej Kruonis, włączone w trybie pompy, podnoszą wodę ze Zbiornika Kowieńskiego do sztucznego górnego basenu o powierzchni 303 ha, 100 m powyżej poziomu wody Zbiornika Kowieńskiego. We dzień, gdy rośnie zapotrzebowanie na energię, elektrownia może działać jak zwyczajna elektrownia wodna. Moc elektrowni wynosi 900 MW. Jest to jedna z najważniejszych elektrowni na Litwie.

Panel sterowania to prawdopodobnie najważniejsza część elektrowni, w której zbiegają się wszystkie linie sterowania elektrownią. Panel ten został zainstalowany w latach 1946–1949. Stary panel elektrowni nie przetrwał — został zniszczony pod koniec II wojny światowej. Panel sterowania elektrownią, który widzisz, składa się z 20 paneli. Cały sprzęt i urządzenia były wyprodukowane w Związku Radzieckim. Panel sterowania elektrownią jest wyposażony w linie przesyłu energii, aparaturę do ładowania akumulatorów, przyłączania generatorów i obwodów alarmowych: przełączniki prądu, amperomierze, woltomierze, watomierze, omomierze, liczniki i bezpieczniki. Przy tym sprzęcie w dzień i w nocy dyżurowali wykwalifikowani pracownicy, ponieważ panel był obsługiwany ręcznie. Telefon na panelu sterowania elektrownią umożliwiał kontaktowanie się z głównym inżynierem elektrowni, który mieszkał w pobliżu budynku administracyjnego elektrowni. Budynek ten nadal stoi obok muzeum. Jest on obecnie ozdobiony rzeźbą „Elektra”, odrestaurowaną przez rzeźbiarza Piotra Mazura. W piwnicy poniżej sali turbin znajduje się gospodarstwo wodne elektrowni, które również warte jest zwiedzenia.

W piwnicy elektrowni zainstalowane są kondensatory turbiny parowej, pompy wodne, wszystkie rurociągi pary i wody oraz pompy gaśnicze. Wodę do elektrowni pompowano z rzeki lub ze studni artezyjskiej. Przed wejściem do obiektów woda była czyszczona chemicznie i mechanicznie. W urządzeniach elektrowni woda krążyła w następującej kolejności: kocioł parowy — turbina — kondensator. Do kondensatora opadała para, która kręciła turbinę parową, ochładzała się tutaj i skraplała w wodę. W ten sposób para była ponownie przygotowywana do powrotu do kotła parowego. Wewnątrz kondensatora widoczne są cienkie rurki. Rurki te wypełniano zimną wodą, aby ochładzały opadającą parę. Woda w rurach podgrzewała się od gorącej pary i musiała być regularnie wymieniana. Ciepła woda z kondensatora była wykorzystywana do ogrzewania pomieszczeń elektrowni i dostarczana do miejskich systemów centralnego ogrzewania.

Pierwsze elektrownie na Litwie były małe i najczęściej zlokalizowane w byłych wiatrakach lub młynach wodnych w pobliżu dworów. Według oficjalnej historii energetyki, pierwsza żarówka na Litwie została zapalona w 1892 roku, w Rietowie, w dawnym pałacu Ogińskich. Po lewej stronie, tuż przed sobą, możesz zobaczyć materiał ikonograficzny tego dworu, w którym utrwalone zostały elektryczne słupy oświetleniowe. Najnowsze badania historyczne wykazały, że energia elektryczna była wykorzystywana już co najmniej dwa lata wcześniej, w pałacu Tyszkiewiczów w Kretyndze. Była ona wytwarzana przez młyn wodny działający w pobliżu pałacu, który był pierwszą elektrownią wodną na Litwie. Materiał ikonograficzny pałacu w Kretyndze widzisz przed sobą, po prawej stronie.

Przed uruchomieniem pierwszej centralnej elektrowni w Wilnie, do oświetlania miasta używano latarni gazowych. Gdy elektrownia zaczęła działać, po raz pierwszy ulice Wilna oświetliły wysokie, nowoczesne i bezpieczniejsze lampy elektryczne. Niektóre domy w Wilnie miały własne autonomiczne elektrownie, które wytwarzały energię elektryczną tylko na potrzeby danego budynku. Jednym z przykładów jest Filharmonia Narodowa. Po swojej lewej stronie widzisz zdjęcia domów wileńskich, które posiadały autonomiczne elektrownie.

Rūta-110 to narzędzie obliczeniowe drugiej generacji, stworzone w 1969 roku w Wilnie, w fabryce maszyn obliczeniowych Sigma. Kompleks służący do wykonywania operacji arytmetycznych, logicznych i innych składał się z kilkudziesięciu urządzeń: panelu sterowania, procesorów, perforatorów, urządzeń pamięci i innych aparatów. Złożoność maszyny liczącej stała się przyczyną niepowodzenia tego projektu: w sumie wyprodukowano tylko 37 takich kompleksów. Panel sterowania Rūta-110 wszedł również do historii litewskiego designu, ponieważ był to ostateczny projekt Petrasa Algirdasa Šarkasa, jednego z pierwszych trzech absolwentów Wydziału Wzornictwa Artystycznego Produktów Przemysłowych w 1965 roku, kierowany przez profesora Feliksasa Daukantasa. Nazwa „Rūta” pochodzi od pierwszego litewskiego komputera stworzonego w 1962 roku. Niektóre z pierwszych urządzeń Rūty można zobaczyć na Ekspozycji Przemysłu i Projektowania.

W Wilnie, w czasach gdy było ono stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego przede wszystkim kwitło rzemiosło. W średniowieczu zaczęły powstawać tu różne warsztaty: złotników, krawców, stolarzy i innych rzemieślników. Warsztaty działały przez cztery stulecia. Z produkcji warsztatów korzystali najczęściej szlachta i mieszczanie. Za kolebkę przemysłu Wilna w tym czasie można uznać rzekę Wilejkę. Powstały tutaj młyny, przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego i produkcji cegieł. Rewolucja przemysłowa przyszła do Wilna w XIX wieku: wybudowano linię kolejową, maszyny coraz częściej napędzane były siłą pary, zaczęto używać obrabiarek, praca stawała się coraz bardziej zmechanizowana. Rozwijał się przemysł lekki, który w następstwie decyzji Magistratu Wileńskiego został przeniesiony do dzielnic Śnipiszki i Łukiszki. Szybki rozwój przemysłu przyczynił się do wzrostu nie tylko ilości wytwarzanych produktów, ale także całego miasta. Liczba mieszkańców Wilna wzrosła z 20 tysięcy w 1800 roku do 214 tysięcy w roku 1914.

Po pierwszej wojnie światowej Wilno staje się jednym z miast Polski, przemysł rozwija się powoli, ludność żyje w ubóstwie, brakuje żywności, firmom brakuje surowców do wytwarzania swoich produktów. Jednocześnie Wilno się modernizuje: w mieście zaczynają jeździć nowoczesne środki transportu publicznego, samochody, używane są telefony i rozpoczynają się pierwsze audycje radiowe. Rozwija się metalurgia, przemysł skórzany, materiałów budowlanych, papierniczy, sprzętu radiowego Elektrit i inny. Rozwijana jest nowoczesna architektura, budowane są budynki mieszkalne, powstaje nowy system zaopatrzenia w wodę i kanały ściekowe, modernizowana jest centralna elektrownia w Wilnie. Wszystko to zmienia II wojna światowa, podczas której zniszczone zostaje ponad 50% wileńskich budynków mieszkalnych i ponad 70% zakładów przemysłowych. Po wojnie w Wilnie pozostało tylko około 100 tysięcy mieszkańców. Wraz z okupacją sowiecką ważna staje się ideologia (szybsze budowanie komunizmu) i na jej podstawie rozpoczyna się globalna industrializacja. Na dużą skalę odbywa się migracja ludności do miast i urbanizacja. Mieszkańcy miasta pracują w dużych fabrykach, a industrializacja idzie w parze z postępem technicznym (tworzone są maszyny komputerowe, pompy, silniki, telewizory i inne nowoczesne produkty). Miasto rozwija się, w oparciu o funkcjonalizm budowane są budynki wielomieszkaniowe i tworzone są nowe dzielnice: Karolinka, Leszczyniaki, Żyrmuny i Bołtupie. Liczba mieszkańców Wilna w latach 1959-1978 zwiększa się z 236 tysięcy do 481 tysięcy.

Zajrzyj do typowego w latach 70-tych XX wieku mieszkania nowo przybyłego wilnianina — do tak zwanej chruszczowki. Chruszczowka to blok mieszkalny z wielkiej płyty. Budowanie tego typu budynków w Związku Radzieckim rozpoczęto w czasach rządów Nikity Chruszczowa. Tutaj widać fragment wnętrza kuchni i salonu z wyposażeniem. Ten typowy blok mieszkalny z ekonomicznymi mieszkaniami miał najczęściej od 3 do 5 kondygnacji i był charakterystyczny dla wielu litewskich miast. Mieszkanie miało balkon oraz łazienkę z toaletą. Takie tanie i funkcjonalne mieszkania musiały być zapewnione każdej rodzinie w ZSRR. W stojaku po lewej stronie pokazane są różne obiekty, reprezentujące wzornictwo radzieckie, które były tworzone i produkowane na Litwie: odkurzacz Audra, magnetofon kasetowy Tonika-310 Stereo, telewizory Šilelis. Jednym z najbardziej znaczących obiektów projektowych w czasach radzieckich był odkurzacz Saturnas, który od 1962 roku był produkowany w Wileńskiej Fabryce Elektrycznych Urządzeń Spawalniczych. Ten odkurzacz elektryczny o kulistym kształcie i jasnych kolorach dokładnie odzwierciedlał ówczesną estetykę epoki kosmicznej.

Przed sobą widzisz przewód dymowy kotłów III i IV. Przewód dymowy jest zainstalowany w rurze wylotowej spalin, tuż obok wylotu komina. Z dołu dociera gaz z pieca kotłowego, który przeszedł wcześniej przez ekonomizery. W górze widzisz otwór wylotowy komina. Przewód dymowy składa się z 2 silników elektrycznych, po jednym z każdej strony przewodu. Silniki napędzają wentylatory odśrodkowe wewnątrz komina. Funkcją przewodnika dymowego jest zapewnienie cyrkulacji gazu wewnątrz kotła. Podczas pracy kotła przewód dymowy usuwa przez ekonomizer zagrzany po procesie spalania gaz odlotowy, który w ekonomizerze oddaje część swego ciepła, a następnie wychodzi przez komin na zewnątrz. Podczas usuwania gazu zapewniana jest możliwość wejścia powietrza do kotła, które jest niezbędne do podtrzymania spalania. Podczas pracy kotła zawsze działa również przewód dymowy.

Laser – to generator-wzmacniacz światła, stworzony w 1957 roku. Angielski skrót LASER (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation) oznacza „wzmocnienie światła poprzez wymuszoną emisję promieniowania”. Laser wzmacnia fale świetlne. Substancja czynna wzmacnia pochwycone światło, a zwierciadła rezonatora zwracają je do środowiska aktywnego. Wynikiem jest światło „czyste”. Działanie laserów opiera się na zjawiskach fizyki światła — załamaniu, rozpraszaniu, odbiciu, dyfrakcji, interferencji, absorpcji oraz na złożonych efektach optyki nieliniowej. Światło wymaga wykonania różnych transformacji, dlatego elementy optyczne są różnorodne. Pierwsze zastosowania lasera do badań naukowych na Litwie w latach 70-tych XX wieku rozpoczęły się na Uniwersytecie Wileńskim i w Instytucie Fizyki, było to początkiem pojawienia się litewskich firm laserowych. Wiek litewskiego przemysłu laserowego jest liczony od 1983 roku, gdy powstały pilotażowe zakłady „Eksma“ i „Ekspla“, a później powstały takie firmy jak „Šviesos konversija“, „Altechnos“, „Lidaris“, „Femtika“ i inne. Obecnie na Litwie działa około 15 firm z branży laserowej, które produkują lasery i zaawansowane technologicznie produkty związane z ich zastosowaniem. Większość wytwarzanych produktów jest eksportowana.

Widzisz przed sobą cylindryczną maszynę drukarską, która waży 2 tony. Była ona wyprodukowana w firmie „Heidelberger Druckmaschinen AG”. Na tabelach umieszczonych na maszynie drukarskiej widoczne są słowa „Frankenthal“, „A. Hamm“ i „Heidelberg“. Opowiadają one historię firmy produkującej maszynę: firma powstała w miejscowości Frankenthal w Niemczech, w latach 50-tych XIX wieku, a jednym z jej założycieli był Andre Hamm. Pod koniec XIX wieku, po śmierci Hamm’a, jego syn sprzedał firmę Wilhelmowi Müllerowi, który przeniósł ją do Heidelbergu. Spowodowało to również zmianę nazwy firmy. Dzisiaj firma „Heidelberger Druckmaschinen AG” jest jednym z największych na świecie producentów sprzętu drukującego.

Panel sterowania gazem w elektrowni działał od roku 1962, gdy elektrownia zaczęła spalać gaz, aż do czasu zamknięcia elektrowni. W tym miejscu ciśnienie gazu wchodzącego z gazociągów dystrybucyjnych było regulowane do ciśnienia odpowiedniego dla urządzeń elektrowni. Cały ten punkt regulacji gazu był nadzorowany, a ciśnienie było regulowane przez pracownika elektrowni. Widoczne są tu także nowsze, bardziej nowoczesne urządzenia służące do regulacji gazu. Niektóre z nich są wykorzystywane do dziś.